Madina davrining ijtimoiy surati: Islom tarixidan tushunchalar

Madina davri islom tarixida ham ijtimoiy, ham siyosiy jihatdan o'zgaruvchan bo'limdir. Bu davr Payg'ambar Muhammad (s.a.v) va u zotning izdoshlari Makkadan Yasribga hijrat qilganlaridan keyin boshlangan va keyinchalik Madina nomi bilan mashhur bo'lgan. Shahar musulmonlar uchun boshpana boʻldi, u yerda yangi paydo boʻlgan musulmon jamoasi nisbatan tinchlikda oʻz eʼtiqodlarini amalga oshirishi va islom tamoyillariga asoslangan yangi ijtimoiy, huquqiy va axloqiy tartib oʻrnatishi mumkin edi.

1. Madinaning foni

Muhammad payg'ambar kelishidan oldin Yasrib qabilalar, xususan, ikki hukmron arab qabilalari Avs va Xazraj o'rtasidagi nizolar bilan ajralib turadigan shahar edi. Bu qabilalar uchta asosiy yahudiy qabilalari Banu Qaynuqo, Banu Nodir va Banu Qurayza kabilar bilan birga resurslar va siyosiy hukmronlik uchun teztez keskinlik va to'qnashuvlarga duch kelishardi.

Shahar ichki boʻlinishlarga boy boʻlib, iqtisodiyoti asosan qishloq xoʻjaligi va savdoga asoslangan edi. Madinalik yahudiylar shahar iqtisodiyotida muhim rol o'ynagan, ularning ko'pchiligi savdo va bank ishlari bilan shug'ullangan. Muhammad payg‘ambar va ilk musulmonlarning bu yerga ko‘chishi Madinaning ijtimoiy tuzilishiga chuqur ta’sir qilib, avlodlar o‘rtasida akssado beradigan o‘zgarishlarni keltirib chiqardi.

2. Madina konstitutsiyasi: yangi ijtimoiy shartnoma

Muhammad payg'ambarning Madinaning ijtimoiy va siyosiy manzarasiga qo'shgan eng muhim hissalaridan biri Madina Konstitutsiyasining (shuningdek, Madina Nizomi deb ham ataladi) yaratilishidir. Bu hujjat tarixdagi birinchi yozma konstitutsiya hisoblanadi va u Madinadagi turli qabila va jamoalarni, jumladan, musulmonlar, yahudiylar va boshqa guruhlarni yagona siyosiy birlikka bog‘lovchi birlashtiruvchi ijtimoiy shartnoma bo‘lib xizmat qildi.

• Jamoat va Birodarlik: Hujjat Madina ahli uchun jamoaviy o'ziga xoslikni o'rnatdi, unda barcha imzolagan musulmonlar, yahudiylar va boshqa qabilalar bir millat yoki ummat ni tashkil qilgani ta'kidlandi. Bu oʻsha davrda inqilobiy tushuncha edi, chunki qabilaviy mansubliklar avvallari ijtimoiy tuzilma va oʻziga xoslikni belgilab bergan edi.
• Dinlararo munosabatlar: Konstitutsiya Madinadagi musulmon bo'lmagan jamoalarning muxtoriyatini tan oldi. Yahudiy qabilalari o'z diniga e'tiqod qilishda va ichki ishlarini o'z odatlariga ko'ra boshqarishda erkin edi. Agar kerak bo'lsa, ular shahar mudofaasiga hissa qo'shishlari ham kutilgan edi.
• O'zaro mudofaa va yordam: Konstitutsiyaning asosiy maqsadlaridan biri tinchlik va xavfsizlikni o'rnatish edi. Unda imzolovchilar oʻrtasida oʻzaro mudofaa zarurligi taʼkidlandi va yangi jamiyatning yaxlitligiga tahdid solishi mumkin boʻlgan tashqi ittifoqlar taqiqlandi.

Madina Konstitutsiyasi fraksiyachilik bilan to‘libtoshgan shaharni yanada yaxlit va kooperativ jamiyatga aylantirishga yordam berdi. Turli diniy va etnik guruhlar birinchi marta yagona siyosiy birlikning bir qismi bo‘lib, tinchtotuv yashash uchun asos yaratdilar.

3. Ijtimoiy tashkilot: yangi axloqiy paradigma

Madinada Islomning oʻrnatilishi bilan shahar ijtimoiy tuzilishida chuqur oʻzgarishlarni boshdan kechirdi, islomgacha boʻlgan qabilaviy tuzumlardan uzoqlashib, islomiy axloqiy va axloqiy tamoyillarga asoslangan yangi asosga oʻtdi. Muhammad payg'ambarning ta'limotlari va rahbarligi ijtimoiy munosabatlarni, xususan, adolat, tenglik va jamoat mas'uliyati nuqtai nazaridan qayta belgilab berdi.

Islomdan oldin arab jamiyati, birinchi navbatda, qabilaviy bogʻlanishga asoslangan boʻlib, bu yerda insonning jamiyat haqidagi kengroq tushunchasi emas, balki oʻz qabilasiga sodiqligi boʻlgan. Islom qabilaviy yoki etnik tafovutlardan qat'i nazar, musulmon ummatiga (jamoasiga) bay'at bo'ladigan yangi ijtimoiy tuzumni targ'ib qilib, bu bo'linishlarni engib o'tishga harakat qildi. Bu, ayniqsa, uzoq vaqtdan beri qabilaviy raqobat tufayli parchalanib ketgan jamiyatda tub burilish edi.

Payg‘ambarimiz Muhammad (s.a.v) musulmonlar o‘rtasida birodarlik tushunchasiga urg‘u berib, ularni bir butun vujud sifatida birbirini qo‘llabquvvatlashga va g‘amxo‘rlik qilishga undagan. Bu Qur'onning quyidagi oyatida tasvirlangan:

Mo'minlar faqat birodarlardir. Bas, birodarlaringiz orasini isloh qiling va Allohdan qo'rqing, shoyad rahm qilinsangiz (Hujurot surasi, 10oyat.

Bu birodarlik muhojirlar va ansorlar (yordamchilar) orqali yanada mustahkamlandi. Muhojirlar Makkadan Madinaga hijrat qilib, uyjoylarini, boyliklarini tashlab ketgan musulmonlar edi. Madinalik musulmonlar bo‘lmish ansorlar ularni kutib oldilar va o‘z manbalari bilan bo‘lishdilar. Bu birodarlik rishtalari an'anaviy qabilaviy sodiqlikdan ustun bo'lib, Madinaning ijtimoiy manzarasini shakllantirgan birdamlik va rahmshafqat namunasiga aylandi.

Ijtimoiy adolatga islomiy urg'u Payg'ambar islohotining hal qiluvchi elementi ediMadinada. Iqtisodiy nomutanosiblik, ekspluatatsiya va qashshoqlik Islomdan oldingi Arabistonda keng tarqalgan muammolar edi. Boylik bir necha qudratli qabilalar qo‘lida to‘plangan, boshqalari esa omon qolish uchun kurashgan. Qur'on va Payg'ambarning ta'limotlarida bu adolatsizliklarni bartaraf etish va adolatli jamiyat yaratish tamoyillari belgilab berilgan.

Zakot (xayriya)

Islomning markaziy ustunlaridan biri zakot (majburiy sadaqa) Madina davrida tashkil etilgan. Muayyan darajada boylikka ega bo'lgan har bir musulmon undan bir qismini muhtojlarga, jumladan, kambag'allarga, bevalarga, yetimlarga va sayohatchilarga berishlari shart edi. Boylikni qayta taqsimlash iqtisodiy tengsizlikni kamaytirishga yordam berdi va jamiyatning eng zaif a'zolari uchun xavfsizlik tarmog'ini ta'minladi.

Qur'on bir necha oyatlarda zakotning muhimligiga urg'u beradi:

Namozni to'kis ado eting va zakot bering, o'zingiz uchun nima yaxshilik qilsang, uni Alloh huzurida topursan (Baqara surasi, 110oyat.

Zakot nafaqat diniy burch, balki jamiyatda mas'uliyat hissi va o'zaro yordamni rivojlantirishga qaratilgan ijtimoiy siyosat edi.

Foizsiz iqtisodiyot

Riboni ta'qiqlash Madina davrida amalga oshirilgan yana bir muhim iqtisodiy islohot edi. Islomgacha bo‘lgan Arabistonda qarz oluvchilar ko‘pincha o‘ta yuqori foiz stavkalarini undirar edilar, bu esa kambag‘allarning ekspluatatsiyasiga olib keldi. Islom riboni man qilgan, moliyaviy operatsiyalarda adolatlilik g‘oyasini ilgari surgan va yanada axloqiy iqtisodiy tizimni rag‘batlantirgan.

Madina davri ham ayollarning maqomiga oid muhim islohotlarga guvoh bo'ldi. Islomdan oldin, arab jamiyatidagi ayollar ko'pincha mulk sifatida qaralgan, nikoh, meros yoki ijtimoiy ishtirok bilan bog'liq hech qanday huquqqa ega bo'lmagan. Islom ayollarning mavqeini yuksaltirishga, ularga o‘sha paytda misli ko‘rilmagan huquq va himoyalanishlarga intildi.

Nikoh va oilaviy hayot

Eng ko'zga ko'ringan islohotlardan biri nikoh institutida bo'ldi. Qur'on nikoh roziligi tushunchasini o'rnatdi, bu erda ayollar nikoh takliflarini qabul qilish yoki rad etish huquqiga ega edi. Bundan tashqari, quyidagi oyatda tasvirlanganidek, xotinlarga mehr va hurmat bilan munosabatda bo'lish muhimligiga urg'u berilgan:

“Va ular bilan yaxshilik bilan yashang” (Niso surasi, 19oyat.

Ko'pxotinlilikka ruxsat berilgan bo'lsada, adolatni ta'minlash uchun tartibga solingan. Erkaklar barcha xotinlariga adolatli munosabatda bo'lishlari talab qilingan, agar bunga qodir bo'lmasalar, faqat bitta xotin olishlari tavsiya qilingan (Niso surasi, 4:3.

Meros huquqlari

Yana bir transformativ o'zgarish meros sohasida bo'ldi. Islomdan oldin, odatda, ayollar mulkni meros qilib olishdan chetlashtirilgan. Holbuki, Qur’on ayollarga o‘z oilasining molmulkidan ulush olishini ta’minlab, muayyan meros huquqini bergan (Niso surasi, 4:712.

Bu oʻzgarishlar nafaqat ayollarning ijtimoiy mavqeini oshirdi, balki ularga katta iqtisodiy xavfsizlik va avtonomiyani ham taqdim etdi.

4. Adliya va huquqiy islohotlar

Madina davrida ham islom tamoyillariga asoslangan huquqiy tizim vujudga keldi. Payg‘ambarimiz Muhammad (s.a.v) ham ma’naviy, ham siyosiy rahnamo bo‘lib, adolatni amalga oshirgan, nizolarni Qur’on va uning ta’limotlari asosida hal qilgan.

Islom huquq tizimining eng inqilobiy jihatlaridan biri qonun oldida tenglik tamoyili edi. Islomgacha bo‘lgan arab jamiyatida adolat ko‘pincha badavlat va kuchlilar foydasiga qaragan. Islom dini esa, ijtimoiy mavqeidan qat'i nazar, barcha shaxslar Xudo oldida teng va bir xil qonunlarga bo'ysunishini ta'kidlagan.

Muhammad payg'ambar bu tamoyilni bir necha misollarda ko'rsatgan. Mashhur misollardan biri, Quraysh qabilasidan bo'lgan aslzoda ayol o'g'irlikda qo'lga olindi va ba'zi odamlar uni maqomiga ko'ra jazodan qutqarish kerakligini taklif qilishdi. Rasululloh javob berdilar:

Sizdan oldingi qavmlar kambag'allarga qonuniy jazolar berib, boylarni kechirganlari uchun halok bo'ldilar. Jonim qo'lida bo'lgan Zotga qasamki! Muhammadning qizi Fotima o'g'irlik qilsa, men o'g'irlik qilgan bo'lardim. uning qo'li kesilgan.

Ijtimoiy mavqeidan qat'i nazar, adolatga sodiqlik Madinada o'rnatilgan ijtimoiy va huquqiy bazaning asosiy xususiyati edi.

Islom shariati ayrim jinoyatlar uchun jazolarni o'z ichiga olgan bo'lsada, rahmshafqat va kechirimlilikning muhimligini ta'kidlagan. Qur'on va Payg'ambarning ta'limotlari odamlarni qasos olishdan ko'ra boshqalarni kechirishga va yarashishga undagan.

Tavba (tavba) tushunchasi ham islom huquqiy tizimida markaziy oʻrin tutgan boʻlib, odamlarga gunohlari uchun Allohdan kechirim soʻrash va tuzatishlar kiritish imkoniyatini beradi.

5. Medinda ijtimoiy hayotni shakllantirishda dinning rolia

Muhammad payg'ambar davrida Madinaning ijtimoiy dinamikasini shakllantirishda din markaziy rol o'ynagan. Qur'on va Sunnatdan (Payg'ambar alayhissalomning amallari va so'zlari) olingan islom ta'limotlari shaxsiy xattiharakatlardan tortib, jamiyat normalarigacha bo'lgan barcha narsalarga ta'sir ko'rsatib, shaxslar, oilalar va jamoalar uchun etakchi tamoyillarga aylandi. Payg'ambarimiz (s.a.v)ning Madinadagi rahbarligi din qanday qilib yaxlit va adolatli jamiyat yaratish uchun asos bo'lishi mumkinligini ko'rsatdi.

Madinada diniy marosimlar kundalik hayotning ajralmas qismiga aylandi. Besh vaqt namoz (namoz), Ramazon oyida ro'za tutish, zakot (sadaqa) va boshqa diniy burchlar nafaqat ma'naviy farzlar, balki jamiyatda ijtimoiy tartib va ​​tartibintizomni saqlashning kalitidir.

Namoz (namoz)

Kuniga besh marta o'qiladigan namoz namozi musulmon aholi orasida birlik va tenglik tuyg'usini yaratdi. Boy yoki kambag'al, yosh yoki qari, barcha musulmonlar masjidlarda namoz o'qish uchun yig'ilib, jamoat ibodati tushunchasini mustahkamladi va ijtimoiy to'siqlarni kamaytiradi. Madinada masjid nafaqat ibodat joyiga aylandi; u ijtimoiy, ta'lim va siyosiy faoliyat uchun markaz edi. Payg'ambarimiz (s.a.v) Madinai masjidi odamlarning o'rganishi, fikr almashishi va yo'lyo'riq olishi mumkin bo'lgan joyni taklif qilgan jamiyat uchun markaziy muassasa bo'lib xizmat qilgan.

Ro'za va Ramazon

Ramazon oyida ro'za tutish Madina ahli o'rtasida birdamlik va mehroqibat tuyg'usini yanada kuchaytirdi. Tongdan quyosh botguncha ro'za tutgan musulmonlar kam ta'minlanganlar ochlik va tashnalikni boshdan kechirdilar, hamdardlik va hamjihatlik ruhini tarbiyaladilar. Bu mulohaza yuritish, ibodat qilish va kambag'allarga berish vaqti edi. Ramazon oyida xayrehsonlar ko'paydi va umumiy iftorliklar (ro'za ochish) odamlarni birlashtirib, jamiyatdagi rishtalarni mustahkamladi.

Islom ta'limoti hayotning barcha jabhalarida axloqiy xulqatvor, adolat va insofga katta e'tibor bergan. Qur'on va hadislar axloqiy xulqatvor bo'yicha yo'lyo'riq ko'rsatib, mo'minlarni adolatli, rostgo'y, rahmdil va saxovatli bo'lishga undaydi.

Adolat va adolat

Madinada adolat asosiy ijtimoiy qadriyat edi. Insof va xolislikni ta'kidlagan Qur'on oyatlari shaharning huquqiy va ijtimoiy asosini shakllantirgan. Qur'onda shunday deyilgan:

Ey mo'minlar, adolatda sobit bo'linglar, o'zingizga yoki otaonangiz va yaqinlaringiz ziyoniga bo'lsa ham Alloh uchun guvoh bo'linglar. Kim boy bo'lsin, xoh kambag'al bo'lsin, Alloh har ikkisiga ham munosibroqdir. (Niso surasi, 135oyat)

Ushbu oyat boshqalar qatori Madina musulmonlariga shaxsiy manfaat va munosabatlardan qat'i nazar adolatni saqlashga ko'rsatma bergan. Muhammad payg'ambar jamoatga musulmonlar o'rtasidagi yoki musulmonlar va musulmon bo'lmaganlar o'rtasidagi nizolarni hal qilishda xolislik muhimligini teztez eslatib turadi. Adolatga urg‘u berish ijtimoiy totuvlikni rag‘batlantirib, tarafdorchilik, qarindoshurug‘chilik va korruptsiyaning oldini oldi.

Birodarlik va birlik

Islom ta'limoti musulmonlarni birdamlik va birodarlikni mustahkamlashga undagan. Madina davrining eng ko'zga ko'ringan yutuqlaridan biri kelib chiqishi, qabila va etnik kelib chiqishi xilmaxilligiga qaramay, birbiriga chambarchas bog'langan jamoaning shakllanishi edi. Qur'on ta'kidlaydi:

Va hammangiz Allohning arqoniga mahkam ushlang va bo'linib ketmang! (Oli Imron surasi, 103oyat)

Ushbu oyatda birlik va hamkorlikka urg'u berilgan. Payg'ambarimiz Madinaga kelishidan oldin asosiy to'qnashuv manbai bo'lgan qabilachilik ruhi tushirildi va musulmonlar o'zlarini kattaroq, e'tiqodga asoslangan birodarlikning bir qismi sifatida ko'rishga da'vat qilindi. Musulmon jamoasi (ummat) birligi Madinadagi ijtimoiy munosabatlar va siyosiy ittifoqlarni boshqaradigan asosiy qadriyatga aylandi.

Muhammad payg'ambarning mojarolarni hal qilish va tinchlik o'rnatishga bo'lgan yondashuvlari Madinaning ijtimoiy manzarasida muhim rol o'ynagan. Uning musulmon jamiyati va musulmon bo‘lmaganlar bilan bo‘lgan nizolarni hal qilishdagi yetakchiligi va donoligi avvallari qabilaviy nizolarga boy bo‘lgan shaharda tinchlikni saqlashda muhim ahamiyatga ega edi.

Payg'ambar vositachi sifatida

U Madinaga kelguniga qadar Avs va Xazraj qabilalari o'rtasida uzoq vaqtdan beri qon to'qnashuvlari olib borilgan edi. Payg‘ambarimiz Muhammad (s.a.v) hijrat qilganlarida Madinalik qabilalar tomonidan nafaqat ruhiy yetakchi, balki mohir vositachi sifatida ham kutib olindi. Uning qaramaqarshi guruhlarni birlashtirib, tinchlik muzokaralari olib borish qobiliyati barqaror va barkamol jamiyat o'rnatishda muhim ahamiyatga ega edi.

Payg'ambarning vositachi sifatidagi roli musulmonlar jamoasidan tashqarida ham bo'lgan. U ko'pincha yahudiy va arab qabilalari o'rtasidagi kelishmovchiliklarni hal qilish uchun, adolatning xolis bo'lishini ta'minlash uchun chaqirilgan. Uning tinchlikparvarlik sa'yharakatlari poydevor qo'ydik Madinada turli guruhlarning tinchtotuv yashashi, oʻzaro hurmat va hamkorlikka asoslangan koʻp dinli jamiyatni oʻrnatishga yordam berish uchun.

Hudaybiya shartnomasi: diplomatiya modeli

Payg'ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning diplomatik mahoratining eng ko'zga ko'ringan namunalaridan biri 628 yilda musulmonlar bilan Makkadagi Quraysh qabilasi o'rtasida imzolangan Hudaybiya shartnomasidir. Shartnoma dastlab musulmonlar uchun noqulay bo‘lib ko‘rinsada, ikki tomon o‘rtasida vaqtinchalik sulh tuzishga imkon berdi va tinch munosabatlarni osonlashtirdi. Shartnoma Payg‘ambar alayhissalomning mojarolarni tinch yo‘l bilan hal qilishga sodiqligi va katta manfaatlar uchun murosa qilishga tayyor ekanliklarini ta’kidladi.

Payg‘ambar alayhissalomning diplomatiya, murosa va tinchlik o‘rnatish borasidagi namunasi adolat va yarashuv tamoyillari chuqur qadrlangan Madina ijtimoiy tuzilishida akssado berdi.

6. Madina davridagi ayollar: yangi ijtimoiy rol

Madina davrining eng o'zgaruvchan jihatlaridan biri ayollarning ijtimoiy mavqei va rolining o'zgarishi edi. Islom paydo bo'lgunga qadar Arab jamiyatida ayollarning huquqlari cheklangan bo'lib, ko'pincha mulk sifatida qaralgan. Madinada Muhammad payg'ambar tomonidan amalga oshirilgan Islom ta'limotlari bu dinamikani sezilarli darajada o'zgartirib, ayollarga mintaqada misli ko'rilmagan qadrqimmat, qonuniy huquqlar va ijtimoiy ishtirok maqomini berdi.

Islom ayollar huquqlari sohasida, xususan, meros, nikoh va iqtisodiy mustaqillik sohasida muhim islohotlarni amalga oshirdi. Qur'on ayollarga mulkka egalik qilish va meros olish huquqini aniq bergan, bu islomgacha bo'lgan arab madaniyatida kam uchraydigan narsa edi.

Meros qonunlari

Merosga oid Qur'on vahiysi ayollarga, xoh qiz, xoh xotin, xoh ona bo'lib, o'z oilasi boyligidan kafolatlangan ulushga ega bo'lishini ta'minlagan. Qur'onda shunday deyilgan:

Erkaklar uchun otaona va yaqin qarindoshlar qoldirgan narsadan ulush bor, ayollarga esa otaona va yaqin qarindoshlar qoldirgan narsadan ozmi yoki ko'pmi qonuniy ulush. (Niso surasi, 7oyat)

Ushbu oyat va boshqalar merosning o'ziga xos asosini belgilab berdi, bu esa ayollarni o'z oilasining boyligidan tashqarida qolmasligini ta'minlaydi. Mulkni meros qilib olish huquqi ayollarga iqtisodiy xavfsizlik va avtonomiyani berdi.

Nikoh va Sehr

Yana bir muhim islohot nikoh sohasida bo'ldi. Islomgacha bo‘lgan Arabistonda ayollarga ko‘pincha tovar sifatida qarashgan va turmush qurish uchun ularning roziligi talab qilinmagan. Islom dini esa nikohning haqiqiy bo‘lishi uchun har ikki tomonning roziligini talab qilgan. Bundan tashqari, kuyov kelinga moddiy sovg'a taqdim etishi kerak bo'lgan mahr (mahr) amaliyoti o'rnatildi. Bu mahr ayolning foydalanishi va xavfsizligi uchun edi va uni undan tortib olish mumkin emas edi.

Ajralish huquqlari

Ayollarga nikoh chidab bo'lmas holga kelgan hollarda ajrashish uchun ariza berish huquqi ham berildi. Ajralish tavsiya etilmagan bo'lsada, bu taqiqlanmagan va agar kerak bo'lsa, ayollarga nikohni bekor qilish uchun qonuniy yo'llar berilgan. Bu islomgacha bo'lgan odatlardan sezilarli darajada uzoqlashdi, bu erda ayollar o'zlarining oilaviy ahvolini nazorat qila olmadilar.

Islomning ilm va ta'limga e'tibori erkaklarga ham, ayollarga ham tegishli edi. Muhammad payg'ambarning ta'limotlari ayollarni ilm olishga undagan va u ta'limga intilish jins bilan cheklanmaganligini aniq ko'rsatgan. O'sha davrning eng mashhur olimi ayollaridan biri hadis va islom fiqhi bo'yicha nufuzli bo'lgan Payg'ambarning xotinlaridan biri Oisha binti Abu Bakr edi. Uning ta'limotlari va tushunchalarini erkaklar ham, ayollar ham izlagan va u hadis adabiyotini saqlab qolishda hal qiluvchi rol o'ynagan.

Payg'ambarning ayollar ta'limini rag'batlantirishi ayollar an'anaviy ravishda rasmiy ta'limdan chetlashtirilgan jamiyatda tub o'zgarishlar bo'ldi. Madinada ayollarga nafaqat ruxsat berilgan, balki diniy va aqliy nutqda ishtirok etishga da'vat etilgan. Bu ta'lim orqali kuchayish Madina davrida ayollarning ijtimoiy yuksalishida muhim omil bo'ldi.

Islom tomonidan olib borilgan islohotlar xotinqizlarning ijtimoiy va siyosiy hayotda faolroq ishtirok etishiga ham keng yo‘l ochdi. Madinada ayollar jamiyat hayotining turli jabhalarida, jumladan, diniy, ijtimoiy va siyosiy faoliyatda ishtirok etganlar.

Diniy ishtirok

Ayollar masjidda muntazam qatnashib, ibodatlar, diniy ma'ruzalar va ma'rifiy yig'ilishlarda qatnashgan. Muhammad payg'ambar ayollarni diniy hayotga jalb qilish muhimligini ta'kidlagan va Madina masjidlari erkaklar va ayollar yonmayon ibodat qilishlari va o'rganishlari mumkin bo'lgan ochiq joylar edi.

Ijtimoiy va xayriya faoliyati

Madinada ayollar xayriya va ijtimoiy ishlarda ham muhim rol o'ynagantadbirlar. Ular kambag'allarga yordam berish, bemorlarga g'amxo'rlik qilish va jamiyat ehtiyojlarini qo'llabquvvatlashda faol ishtirokchilar edi. Bu faoliyat xususiy soha bilan chegaralanib qolmadi; ayollar Madina jamiyati farovonligiga ko‘zga ko‘ringan hissa qo‘shganlar.

Siyosiy aralashuv

Madinada ayollar siyosiy hayot bilan ham shug'ullanishgan. Ular ayollar Muhammad payg'ambarga bay'at qilgan Aqaba bay'atida qatnashdilar. Bu siyosiy harakat muhim ahamiyatga ega edi, chunki u ayollar musulmon ummatining ajralmas a'zosi, jamiyat boshqaruvidagi o'z vakolati va roliga ega ekanligini ko'rsatdi.

7. Madinadagi musulmon bo'lmagan jamoalar: Plyuralizm va birga yashash

Madina davrining eng ko'zga ko'ringan xususiyatlaridan biri musulmonlar va musulmon bo'lmaganlarning bir shaharda birga yashashlari edi. Madina Konstitutsiyasi turli diniy jamoalar, jumladan yahudiy qabilalari va boshqa musulmon bo'lmagan guruhlarning tinchtotuv yashashi uchun asos yaratdi. Bu davr islom tamoyillari asosida boshqariladigan jamiyatda diniy plyuralizmning ilk namunasi boʻldi.

Muhammad payg'ambar Madinaga kelishidan oldin shaharda bir qancha yahudiy qabilalari, jumladan, Banu Qaynuqo, Banu Nodir va Banu Qurayza qabilalari yashagan. Bu qabilalar shahar iqtisodiyoti va siyosiy hayotida muhim rol o'ynagan. Madina Konstitutsiyasi ularga konstitutsiya shartlariga rioya qilgan holda va shahar mudofaasiga hissa qo‘shgan holda o‘z diniga e’tiqod qilish va ichki ishlarini mustaqil boshqarish erkinligini bergan.

Payg'ambar alayhissalomning yahudiy qabilalari bilan munosabatlari dastlab o'zaro hurmat va hamkorlikka asoslangan edi. Yahudiy qabilalari kattaroq Madinalik hamjamiyatning bir qismi hisoblangan va ular shahar xavfsizligini taʼminlashga hissa qoʻshishi va konstitutsiyada belgilangan tinchlik kelishuvlarini qoʻllabquvvatlashi kutilgan edi.

Madinaning Konstitutsiyasi va Payg'ambarimiz sallallohu alayhi vasallamning rahbarligi turli diniy jamoalar o'rtasida muloqot va hamkorlikni rag'batlantirgan jamiyatni yaratdi. Islom ahli kitoblarga (yahudiylar va nasroniylar) hurmat ko‘rsatishga urg‘u berib, Ibrohimiy dinlar o‘rtasidagi umumiy diniy meros va umumiy qadriyatlarni tan olgan.

Ahli kitoblar bilan faqat ulardan zulm qilgan kimsalar bundan mustasno, eng go'zal tarzda bahslashing va: Biz o'zimizga va sizlarga nozil qilingan narsaga iymon keltirdik. Bizning ilohimiz ham, sizlarning ham ilohingiz birdir va biz Unga musulmonlarmiz” (Ankabut surasi, 46oyat)

Bu oyat Payg‘ambarimiz davrida Madinada dinlararo munosabatlarni shakllantirgan bag‘rikenglik va tushunish ruhini aks ettiradi. Yahudiylar, nasroniylar va boshqa musulmon bo'lmaganlarga ibodat qilish va madaniy urfodatlarini saqlab qolish erkinligi berildi, bu Madina jamiyatining plyuralistik tabiatiga hissa qo'shdi.

Dastlabki hamkorlikka qaramay, musulmonlar jamoasi va Madinadagi ba'zi yahudiy qabilalari o'rtasida keskinlik yuzaga keldi, ayniqsa, ayrim qabilalar musulmonlarning tashqi dushmanlari bilan til biriktirib, konstitutsiya shartlarini buzganlarida. Bu mojarolar oxiroqibat harbiy qaramaqarshiliklarga va ba'zi yahudiy qabilalarining Madinadan quvib chiqarilishiga olib keldi. Biroq, bu voqealar konstitutsiyaning buzilishiga xos bo'lib, yahudiylar yoki boshqa musulmon bo'lmagan jamoalarga nisbatan kengroq chetlash yoki kamsitish siyosatini ko'rsatmaydi.

Madina Konstitutsiyasining umumiy asosi musulmonlarning aksariyatini tashkil etuvchi jamiyat diniy plyuralizm va tinchtotuv yashashga qanday mos kelishi mumkinligining dastlabki namunasi boʻlib qoldi.

8. Madinaning ijtimoiysiyosiy tuzilishi: boshqaruv va boshqaruv

Madinaning Muhammad payg'ambar davridagi boshqaruvi Arabistonning an'anaviy qabila rahbariyatidan ajralib, uning o'rnini yanada tuzilgan va qamrab oluvchi ijtimoiysiyosiy tizim bilan almashtirdi. Bu tizim adolat, maslahat (shuro) va butun jamoaning farovonligi tamoyillariga asoslanib, kelajakdagi islom imperiyalari va sivilizatsiyalariga ta'sir ko'rsatadigan islomiy boshqaruv rejasini o'rnatdi.

Muhammad payg'ambarning Madinadagi rahbarligi ham ma'naviy, ham siyosiy edi. Ko'pincha mutlaq hokimiyat bilan boshqariladigan qo'shni imperiyalarning hukmdorlaridan farqli o'laroq, Payg'ambarning rahbarligi Qur'on va uning sunnatlari (misoli) tomonidan taqdim etilgan axloqiy va axloqiy asosga asoslangan edi. Uning etakchilik uslubi konsensus, maslahatlashuv va adolatni ta'kidladi, bu Madinadagi turli guruhlar o'rtasida birdamlik va ishonch hissini yaratishga yordam berdi.

Payg'ambar diniy rahbar sifatida

Xudoning Rasuli sifatida Muhammad payg'ambar musulmon jamoatini diniy amaliyotlar va ta'limotlarda yo'naltirish uchun mas'ul edi. Bu ma'naviy rahbarlik kommentning axloqiy yaxlitligini saqlashda juda muhim edibirdamlik va ijtimoiy, siyosiy va iqtisodiy siyosatning islom tamoyillariga mos kelishini ta'minlash. Uning diniy yetakchi sifatidagi roli Qur'on vahiylarini talqin qilish va ibodatdan tortib, shaxslararo munosabatlargacha bo'lgan hayotning barcha jabhalari bo'yicha yo'lyo'riq ko'rsatishni qamrab oldi.

Payg'ambar siyosiy yetakchi sifatida

Siyosiy nuqtai nazardan Muhammad payg'ambar davlat boshlig'i bo'lib, qonun va tartibni saqlash, nizolarni hal qilish va Madinani tashqi tahdidlardan himoya qilish uchun mas'ul bo'lgan. Madina konstitutsiyasi bu rolni rasmiylashtirib, unga shahar ichidagi turli guruhlar o'rtasida hukm qilish huquqini berdi. Uning qarorlari Qur'on tamoyillari va uning rahbarligida asosiy bo'lgan adolat tushunchasiga asoslangan edi. Bu ikki tomonlama rol ham diniy, ham siyosiy unga ruhiy va moddiy hokimiyatni birlashtirishga imkon berdi va Madina boshqaruvining islom qadriyatlariga chuqur ildiz otishini ta'minladi.

Sho'ro (maslahat) tushunchasi Madinadagi boshqaruv tuzilmasining asosiy xususiyati edi. Sho‘ro muhim qarorlar qabul qilishdan avval jamiyat a’zolari, ayniqsa bilim va tajribaga ega bo‘lganlar bilan maslahatlashish amaliyotini nazarda tutadi. Bu tamoyil Qur'onda mustahkamlangan:

Ular Robbilariga ijobat bo'lganlar, namozni to'kis ado etganlar va ishlari o'zaro maslahatlashganlardir. (Sho'ro surasi, 38oyat)

Sho'ra turli masalalarda, jumladan, harbiy strategiya, davlat siyosati va jamiyat farovonligida ishlagan. Rasululloh sallallohu alayhi va sallam muhim masalalarda sahobalari bilan teztez maslahatlashar edilar, bu uning inklyuziv qarorlar qabul qilishga sodiqligini aks ettiradi. Bu yondashuv nafaqat jamiyat ishtirokini rag‘batlantirdi, balki Ummat (musulmon jamoasi) farovonligi uchun jamoaviy mas’uliyat hissini ham uyg‘otdi.

Masalan, Uhud jangida Payg'ambarimiz sahobalari bilan shaharni devor ichidan himoya qilish yoki dushmanni ochiq jangga kirishish haqida maslahatlashgan. Uning shaxsiy xohishi shahar ichida qolish bo'lsada, ko'pchilikning fikri tashqariga chiqib Quraysh qo'shini bilan ochiq maydonda to'qnash kelish edi. Payg'ambarimiz bu qarorni hurmat qilib, maslahatlashish tamoyiliga sodiqligini, hatto o'z qarashlariga to'g'ri kelmasa ham, ko'rsatdi.

Adolat Madinadagi islomiy boshqaruv tizimining markaziy ustunlaridan biri edi. Muhammad payg'ambarning ma'muriyati ijtimoiy mavqei, boyligi yoki qabilaviy mansubligidan qat'i nazar, adolat hamma uchun ochiq bo'lishini ta'minlashga e'tibor qaratgan. Bu islomgacha bo‘lgan arab tuzumidan keskin farq bo‘lib, u yerda adolat ko‘pincha kuchli qabilalar yoki shaxslar foydasiga qaratar edi.

Qodiy (sud) tizimi

Madinada Payg'ambar (s.a.v) davridagi sud tizimi Qur'on asoslari va sunnatga asoslangan edi. Payg'ambarning o'zi bosh qozi bo'lib, nizolarni hal qilib, adolatni ta'minlagan. Vaqt oʻtishi bilan musulmonlar jamiyati oʻsib borishi bilan u islom qonunlariga muvofiq adolatni amalga oshirishga yordam berish uchun shaxslarni asqadiy (qozi) qilib tayinladi. Bu qozilar islom taʼlimotlarini bilishi, toʻgʻriligi va adolatli hukm qilish qobiliyatiga qarab tanlangan.

Nabiy sollallohu alayhi vasallamning adolatga bo'lgan yondashuvlari adolat va xolislikni ta'kidlagan. Bir mashhur voqea o'g'irlik bilan qo'lga olingan taniqli oiladan bo'lgan ayol bilan bog'liq. Ba'zi odamlar uning yuqori mavqei tufayli jazodan xalos bo'lishni taklif qilishdi. Rasulullohning javoblari aniq edi:

Sizdan oldingi qavmlar kambag'allarga qonuniy jazolar berib, boylarni kechirganlari uchun halok bo'ldilar. Jonim qo'lida bo'lgan Zotga qasamki! Muhammadning qizi Fotima o'g'irlik qilsa, men o'g'irlik qilgan bo'lardim. uning qo'li kesilgan.

Ushbu bayonot ijtimoiy mavqeidan qat'i nazar, qonun hamma uchun teng qo'llaniladigan islomiy boshqaruvda adolatga sodiqligini ko'rsatadi. Odil sudlovga teng huquqli yondashuv sud tizimiga ishonchni mustahkamlashga yordam berdi va Madina barqarorligiga hissa qo‘shdi.

Madina davrining belgilovchi xususiyatlaridan biri ijtimoiy farovonlik va jamoat mas'uliyatiga urg'u berish edi. Qur'on va Payg'ambar o'gitlarida muhtojlarga g'amxo'rlik qilish, zaiflarni himoya qilish va boylikni adolatli taqsimlashga katta ahamiyat berilgan. Ijtimoiy adolatga e'tibor berish Madinadagi islomiy boshqaruvning o'ziga xos belgisi edi.

Zakot va sadaqa (sadaqa)

Islomning besh arkonidan biri bo'lgan zakot Madina davrida sadaqaning majburiy shakli sifatida tashkil etilgan. Moliyaviy imkoniyatga ega bo'lgan har bir musulmon o'z boyligining bir qismini (odatda jamg'armaning 2,5 foizini) muhtojlarga berishlari kerak edi. Zakot nafaqat diniy farz, balki qashshoqlikni kamaytirish, iqtisodiy tenglikni qo'llabquvvatlash va jamoat mas'uliyatini rivojlantirishga qaratilgan ijtimoiy siyosat edi.

Zakotdan tashqarit, musulmonlar kambag'allar, yetimlar, bevalar va sayohatchilarni qo'llabquvvatlash uchun sadaqa berishga (ixtiyoriy sadaqa) da'vat etilgan. Xayriyaga alohida e'tibor berish saxiylik va o'zaro yordam madaniyatini shakllantirishga yordam berdi, bu esa jamiyatdagi hech kimning omon qolish vositalarisiz qolmasligini ta'minlashda muhim ahamiyatga ega edi.

Ommaviy infratuzilma va xizmatlar

Madina ma'muriyati jamoat infratuzilmasi va xizmatlarini rivojlantirish uchun ham mas'uliyatni o'z zimmasiga oldi. Muhammad payg'ambar tozalik, sanitariya va aholi salomatligi muhimligini ta'kidlab, jamiyatni o'z atrofiga g'amxo'rlik qilishga va shaharning toza va yashashga yaroqli bo'lishini ta'minlashga undagan. Masjidlar nafaqat ibodat joylari, balki ta'lim, ijtimoiy xizmatlar va jamoat yig'ilishlari markazlari sifatida ham xizmat qilgan.

Jamiyat farovonligi atrofmuhitga g'amxo'rlik qilishni ham qamrab oldi. Payg'ambar Muhammad resurslarni saqlash va tabiiy yashash joylarini himoya qilishni targ'ib qilgan. Uning ta'limoti musulmonlarni hayvonlarga mehr bilan munosabatda bo'lishga va isrofgarchilikdan qochishga da'vat etgan, bu nafaqat inson farovonligini, balki tabiiy dunyoni boshqarishni ham o'z ichiga olgan boshqaruvga yaxlit yondashuvni aks ettirgan.

Payg'ambar (s.a.v) davrida Madinani boshqarish ham shaharni tashqi tahdidlardan himoya qilish uchun mudofaa tizimini tashkil qilishni talab qilgan. Ilk musulmon jamoasi Makkadagi Quraysh, shuningdek, islomning tarqalishiga qarshi chiqqan boshqa qabilalar va guruhlarning jiddiy dushmanligiga duch keldi. Bunga javoban Muhammad payg‘ambar ham uyushgan, ham axloqiy, islomning adolat va mehrshafqat tamoyillariga mos keladigan aniq jangovar qoidalarga ega harbiy tizimni o‘rnatdi.

Ulanish qoidalari

Qur'on va Payg'ambar ta'limotlarida urush faqat o'zinio'zi mudofaa qilish uchun olib borilishi va tinch aholi, jangari bo'lmaganlar, ayollar, bolalar va qariyalar himoya qilinishi kerakligi ta'kidlangan. Muhammad payg‘ambar urush paytida o‘ziga xos xulqatvor qoidalarini belgilab bergan bo‘lib, ular jangovar bo‘lmaganlarni o‘ldirish, ekin va molmulkni yo‘q qilish hamda harbiy asirlarga nisbatan yomon munosabatda bo‘lishni taqiqlagan.

Har qanday harbiy javob tahdid darajasiga mos kelishini ta'minlab, urushda mutanosiblik printsipi ham ta'kidlandi. Urushga bunday axloqiy yondashuv musulmon armiyasini mintaqadagi boshqa qabilalar va imperiyalarning ko‘pincha shafqatsiz va beg‘araz taktikalaridan farqlashga yordam berdi.

Badr jangi va Madina mudofaasi

Madina davridagi eng muhim harbiy harakatlardan biri milodiy 624yildagi Badrin jangi edi. Makka qurayshlari endigina shakllanayotgan musulmonlar jamoasini yo‘q qilmoqchi bo‘lib, Badr quduqlari yaqinida musulmonlarga qarshi ko‘p qo‘shin yubordilar. Musulmon qoʻshinlari soni ancha koʻp boʻlishiga qaramay, Alloh marhamatining ilohiy belgisi sifatida koʻrilgan va musulmon jamoasining ruhiyatini mustahkamlagan hal qiluvchi gʻalabaga erishdi.

Ushbu g'alaba Muhammad payg'ambarning rahnamoligini mustahkamladi va Madinani qudratli va yagona shahardavlat sifatida o'rnatdi. Badr jangi musulmonQuraysh mojarosida burilish nuqtasi bo‘lib, kuchlar muvozanatini musulmonlar foydasiga o‘zgartirdi.

Madinani mudofaa qilish va musulmonlar jamoasini himoya qilishning kengroq strategiyasi Payg'ambarimiz rahbariyatining asosiy yo'nalishiga aylandi. U umri davomida harbiy yurishlarni davom ettirdi, lekin har doim musulmon ummati uchun tinchlik, xavfsizlik va adolat o'rnatishni maqsad qilgan.

9. Madinadagi iqtisodiy tuzilma va savdo

Payg'ambar Muhammad davrida Madinaning iqtisodiy o'zgarishi bu davr ijtimoiy manzarasining yana bir muhim jihati edi. Shahar iqtisodiyoti asosan qishloq xo'jaligi va qabilaviylikdan ko'proq diversifikatsiyalangan bo'lib, savdo, savdo va axloqiy biznes amaliyotlariga e'tibor qaratdi. Qur'on va Sunnatda bayon qilingan Islomning iqtisodiy tamoyillari ushbu yangi iqtisodiy tartibning rivojlanishiga rahbarlik qildi.

Islom kelishidan oldin Madina iqtisodiyoti asosan qishloq xo'jaligiga asoslangan edi. Shahar atrofidagi unumdor yerlar xurmo, boshoqli don va boshqa ekinlar yetishtirishga yordam bergan boʻlsa, atrofdagi voha sugʻorish uchun moʻlkoʻl suv bilan taʼminlagan. Ayniqsa, yahudiy qabilalari qishloq xo‘jaligidagi tajribalari bilan tanilgan va shahar iqtisodiyotida muhim rol o‘ynagan.

Muhammad payg'ambar rahnamoligida qishloq xo'jaligi ishlab chiqarish iqtisodiyotning muhim qismi bo'lib qolaverdi, biroq islohotlar natijasida resurslarning adolatli va adolatli taqsimlanishi ta'minlandi. Yerga egalik qilish tartibga solindi, bir necha shaxs yoki qabila tomonidan yerning haddan tashqari to'planishiga chek qo'yildi. Islom dinining adolatga e'tibor qaratganiga ko'ra, ishchilar va ishchilarning huquqlari himoyalangan, qishloq xo'jaligi shartnomalarida ekspluatatsiya qilish taqiqlangan.

Madinaning savdo yo'llaridagi strategik joylashuvi bog'langanArabiston, Levant va Yaman uni muhim savdo markaziga aylantirdi. Shahar iqtisodiyoti savdosotiq orqali rivojlandi, savdogarlar va savdogarlar tovar va boylik aylanmasida hal qiluvchi rol o'ynadi. Payg'ambar Muhammad payg'ambarning o'zi ham payg'ambarlikni olishdan oldin muvaffaqiyatli savdogar bo'lgan va uning ta'limotlarida savdoda halollik va axloqiy xulqatvor muhimligini ta'kidlagan.

Adolatli savdo amaliyoti

Islomiy savdo va savdo tamoyillari Madina davrida o'rnatilganidek, adolat, oshkoralik va o'zaro kelishuvga asoslangan edi. Qur'on ochiqoydin ravishda aldash, aldash va savdoda foydalanishni taqiqlagan:

O'lchovni to'liq bajaring va ziyon keltiruvchilardan bo'lmang. Va teng tarozida torting. (Shuaro surasi, 26:181182)

Savdogarlar aniq o'lchov va o'lchovlarni taqdim etishlari, o'z muomalalarida rostgo'y bo'lishlari va firibgarlikdan qochishlari kerak edi. Riboning (sudxo'rlik) ta'qiqlanishi savdo va moliyaviy operatsiyalarning axloqiy tarzda amalga oshirilishini ta'minlashda ayniqsa muhim edi. Islomgacha bo‘lgan Arabistonda keng tarqalgan foizga asoslangan kreditlash ekspluatatsiya va kambag‘allar uchun zararli deb hisoblangani uchun qonundan tashqarida edi.

Payg'ambar alayhissalomning savdo haqidagi ta'limotlari xaridor va sotuvchilar aldash yoki ekspluatatsiya qilishdan qo'rqmasdan biznes bilan shug'ullanishlari mumkin bo'lgan adolatli va axloqiy bozorni yaratishga undadi. Ushbu axloqiy asos Madinaning gullabyashnashiga hissa qo'shdi va uni atrofdagi savdogarlar uchun jozibali manzilga aylantirdi.

Bozorni tartibga solish

Tartibga solinadigan bozorlarning tashkil etilishi Madinadagi iqtisodiy tizimning yana bir asosiy xususiyati edi. Payg'ambarimiz Muhammad (sollallohu alayhi vasallam) muhtasib nomi bilan mashhur bo'lgan bozor inspektorini tayinladilar, uning vazifasi bozor savdolarini nazorat qilish, savdogarlarning islom qoidalariga rioya qilishlarini ta'minlash va har qanday shikoyat va nizolarni hal qilishdan iborat edi. Muhtasib, shuningdek, narxlarning adolatli boʻlishini va monopolistik amaliyotlarga chek qoʻyishni taʼminladi.

Bozorning ushbu tartibga solinishi iqtisodiy barqarorlikni saqlashga yordam berdi va savdogarlar va iste'molchilar o'rtasida ishonchni kuchaytirdi. Axloqiy biznes amaliyotlariga urg‘u berish jamiyatning umumiy farovonligiga hissa qo‘shadigan rivojlangan tijorat muhitini yaratdi.

Madinadagi iqtisodiy tizim faqat foyda va boylik to'plashga qaratilgan emas edi. Ijtimoiy mas'uliyat va resurslarni adolatli taqsimlash islom iqtisodiy tizimida markaziy o'rin tutgan. Muhammad payg'ambarning ma'muriyati zakot, xayriya va butun jamiyatga foyda keltiradigan kommunal loyihalarni qo'llabquvvatlash orqali boylikni taqsimlashni rag'batlantirgan.

Zakot va boylik taqsimoti

Yuqorida aytib o'tilganidek, zakot (majburiy sadaqa) Islomning asosiy ustuni bo'lib, boylikni qayta taqsimlashda muhim iqtisodiy vosita bo'lib xizmat qilgan. Badavlat kishilar o'z boyliklarining bir qismini kambag'allar, etimlar, bevalar va jamiyatning boshqa zaif a'zolarini qo'llabquvvatlash uchun hissa qo'shishlari kerak edi. Bu zakot tizimi boylikning oz sonlilar qo‘lida to‘planib qolmasligini va jamiyatning barcha a’zolarining asosiy ehtiyojlarini qondirishni ta’minladi.

Zakot tamoyillari oddiy xayriyadan tashqari kengaydi; ular iqtisodiy adolat va ijtimoiy tenglik uchun kengroq qarashning bir qismi edi. Muhammad payg‘ambar boylik Allohning omonati ekanini, boylik ne’matiga ega bo‘lganlar esa uni jamiyat farovonligi uchun ishlatishga mas’ul ekanini ta’kidlaganlar.

Zaiflarni qo'llabquvvatlash

Muhammad payg'ambarning ma'muriyati ham jamiyatning zaif qatlamlarini, jumladan, kambag'allar, etimlar va bevalarni qo'llabquvvatlashga katta ahamiyat bergan. Islom ta’limoti jamiyatni muhtojlarga g‘amxo‘rlik qilishga, hech narsa kutmasdan yordam berishga undagan. Bu saxiylik va ijtimoiy mas'uliyat odoblari Madinaning iqtisodiy madaniyatiga chuqur singib ketgan.

Shunday ekan, Madinadagi iqtisodiy tizim nafaqat boylik orttirish, balki boylikdan butun jamiyat farovonligini oshirish uchun ishlatilishini ta'minlashdan iborat edi. Iqtisodiyotga bunday muvozanatli yondashuv, yakka tartibdagi tadbirkorlikni jamoaviy javobgarlik bilan uyg‘unlashtirib, adolatli va mehroqibatli jamiyatni yaratishga yordam berdi.

10. Madina davridagi ta'lim va bilim

Madina davri ham aqliy va ta'limning gullabyashnagan davri bo'lgan, chunki Muhammad payg'ambar ilmga intilishga katta e'tibor bergan. Islom ta’limotlari erkaklar ham, ayollar ham ilm va donolikka intilardi va ta’lim Madinadagi ijtimoiy tuzilmaning markaziy qismiga aylandi.

Madinada ta'limning asosiy yo'nalishi diniy ta'lim edi. Qur'on ilm olish uchun asos bo'lgan matn bo'lib, uning qiroati, yodlanishi va tafsiri islom ta'limining o'zagini tashkil qilgan. Muhammad payg'ambarning o'zi sahobalariga Qur'onni o'rgatgan va uning ma'nolarini tushuntirib bergan bosh tarbiyachi edi. Masjid xizmatiMusulmonlar oʻz eʼtiqodlarini oʻrganish uchun yigʻiladigan asosiy taʼlim muassasasi sifatida.

Qur'onshunoslik

Qur'on o'rganish har bir musulmon uchun diniy farz hisoblangan. Qur'onshunoslik nafaqat matnni yodlash, balki uning ma'nolari, ta'limotlarini tushunish va kundalik hayotda qo'llashni ham o'z ichiga olgan. Payg‘ambarimiz sahobalarini Qur’onni o‘rganishga va uni boshqalarga o‘rgatishga da’vat etib, Madinada diniy ilm madaniyatini rivojlantirdilar.

Nabiy sollallohu alayhi vasallamning ko'p sahobalari mashhur Qur'on olimlari bo'lishgan va ularning bilimlari avlodlarga o'tib kelgan. Madinada Qur’on ilmiga e’tibor qaratilishi keyingi asrlarda islom ilmining rivojlanishiga zamin yaratdi.

Hadis va sunnat

Qur'ondan tashqari, Sunnat nomi bilan mashhur bo'lgan Muhammad payg'ambarning ta'limotlari va amaliyotlari muhim bilim manbai bo'lgan. Payg'ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning sahobalari u zotning so'zlarini va harakatlarini yodlab, yozib oldilar, keyinchalik ular Hadis deb nom oldilar. Hadisni o'rganish Payg'ambarning hayotning turli jabhalarida, ibodatdan tortib, ijtimoiy xulqatvorgacha bo'lgan yo'lyo'riqlarini tushunish uchun zarur edi.

Madina davri hadis ilmining boy an'analariga aylangan narsaning boshlanishini ko'rdi. Payg'ambarning ta'limotlarini saqlash va etkazish islom qonunlari, ilohiyot va axloqni shakllantirishda muhim ahamiyatga ega edi.

Diniy ta'lim asosiy bo'lsada, Madinada dunyoviy bilimlarga intilish ham rag'batlantirildi. Muhammad payg'ambar mashhur aytganlar:

Ilm talab qilish har bir musulmonga farzdir.

Ushbu keng qamrovli farmon nafaqat diniy bilimlarni, balki foydali bilimlarning barcha shakllarini qamrab olgan. Payg'ambarning ta'limotlari ilmning turli sohalarini, jumladan, tibbiyot, astronomiya, qishloq xo'jaligi va savdoni o'rganishga undagan.

Islomning bilimga boʻlgan eʼtibori keyingi islom sivilizatsiyalarining intellektual yutuqlari uchun asos boʻldi, xususan, musulmon olimlari ilmfan, tibbiyot, matematika va falsafaga salmoqli hissa qoʻshgan Islomning Oltin asrida.

Madina davri ayollarning ta'lim ishlariga jalb qilinganligi bilan ajralib turardi. Muhammad payg'ambar ilmga intilish erkak va ayol uchun birdek muhim ekanligini ta'kidlagan. Xotinlari, xususan, Oisha binti Abu Bakr, jamiyatning ma'rifiy hayotining faol ishtirokchilari edilar. Oisha hadis va islom fiqhi boʻyicha eng nufuzli mutasaddilardan biriga aylandi va uning taʼlimotini erkaklar ham, ayollar ham izlashdi.

Ayollarning ta'limdagi ishtiroki islomgacha bo'lgan arab jamiyatidan sezilarli darajada uzoqlashdi, bu erda ayollar ko'pincha bilim olishdan mahrum edilar. Shuning uchun Madina davri ta'lim jinsidan qat'i nazar, jamiyatning barcha a'zolari uchun huquq va mas'uliyat sifatida ko'rilgan vaqtni ifodalaydi.

Xulosa

Muhammad payg'ambar boshchiligidagi Madina davrining ijtimoiy manzarasi islom tarixidagi o'zgarishlar davrini ifodalaydi, bunda adolat, tenglik va mehroqibat tamoyillari uyg'un jamiyat yaratish uchun amalga oshirildi. Madina Konstitutsiyasi, ijtimoiy va iqtisodiy adolatni ta’minlash, ayollarning mavqeini oshirish va diniy plyuralizmni himoya qilish – bularning barchasi yaxlit va inklyuziv jamiyatning rivojlanishiga yordam berdi.

Madina davrida amalga oshirilgan islohotlar islomgacha bo'lgan arab jamiyatida mavjud bo'lgan ko'plab adolatsizlik va tengsizliklarni bartaraf etib, islom axloqiy tamoyillariga asoslangan yangi ijtimoiy tuzumga zamin yaratdi. Muhammad payg‘ambar o‘z rahnamoligida diniy ta’limotlarni adolatli va adolatli jamiyat qurish uchun qanday qo‘llash mumkinligini ko‘rsatib, kelajak avlodlarga o‘rnak bo‘ldi.

Madina davri butun dunyo musulmonlari uchun ilhom manbai bo‘lib qolmoqda, u iymon, ilm va adolatga asoslangan jamiyat qanday qilib hamjihatlikda gullabyashnashi mumkinligini namoyish etadi. Madinadan olingan saboqlar islom tafakkuri, qonunlari va madaniyatiga ta'sir qilishda davom etib, uni ma'naviyat va jamiyat tashkiloti integratsiyasining abadiy namunasiga aylantirmoqda.